بحران فرسودگی صنعت نفت گچساران و زلزله آینده

این ضرب‌المثل که در ایران به یک توصیه مهم و البته اجرا نشده تبدیل شده است را می‌توان یک سیاستگذاری یا سیاست بسیار کارآمد، اثربخش و پیشرفته دانست که به تنهایی می‌تواند بسیاری از مشکلات را حل نماید.

همه شهروندان و مسئولین ایران، کشور خود را به عنوان یک کشور حادثه‌خیز با خسارات فراوان می‌شناسند .حادثه‌خیزی و بلاخیزی که موجب مرگ بسیاری از شهروندان ایرانی و نیز خسارات گسترده مالی و اقتصادی می‌شود .اما وقوع مستمر زلزله‌های بزرگ و شدید طی یک سال اخیر در سراسر کشو از شرق تا غرب و از شمال تا جنوب ایران، نشان از یک بحران بزرگ برای ایران است.

زلزله‌های بزرگ کرمانشاه با ۷٫۳ درجه ریشتر و زلزله‌های اخیر مستمر و روزانه استان کرمان، بوشهر و حتی آذربایجان غربی و در نهایت زلزله بزرگ تهران، نشان از آغاز یک دوره ناآرام زمین شناسی در ایران دارد. دوره ناآرام و ترس‌آوری که تاکنون نیز خسارات جانی و مالی فراوانی بر شهروندان و دولت ایران تحمیل نموده است.

با توجه به فزونی رخداد زمین لرزه در ایران و گستره بزرگ آن که سراسر کشور را در بر گرفته است، استان کهگیلویه و بویراحمد نیز در معرض یکی از همین زمین لرزه‌های بزرگ قرار خواهد گرفت.

با توجه به شرایط خاص توپوگرافی و زمین شناسی کهگیلویه و بویراحمد، وقوع احتمالی یک زلزله با شدت بالای ۵ درجه ریشتر می‌تواند موجب بروز خسارات جانی و مالی فراوانی در این استان گردد.

بروز زمین لرزه در استان کهگیلویه و بویراحمد دارای دو بعد بسیار خاص است. یکی از ابعاد بسیار مهم زلزله با شدت بالا را می‌توان مختص شهرستان گچساران دانست.

زلزله در مناطق شهری و روستایی:

یکی از آشکارترین ابعاد زلزله احتمالی در استان کهگیلویه و بویراحمد را می‌توان در گستردگی خسارات زلزله در مناطق مسکونی شهرها و روستاهای استان مشاهده نمود.

یکم- مناطق روستایی: به علت کوهستانی بودن و از سوی دیگر صعب‌العبور بودن بسیاری از روستاهای استان و البته ناپایداری سازه‌های مسکونی و … این روستاها، هرگونه زلزله شدید می‌تواند خسارات جانی و مالی شدیدی به شهروندان استان وارد نماید.

یکی از خطرناک‌ترین جلوه‌های زمین لرزه شدید در روستاهای استان را باید رانش زمین و احتمال بسیاز بالای ریزش کوه بر سر روستاها دانست، زیرا بیشتر روستاهای استان در دامنه کوه‌ها و زیر صخره‌های بزرگ ناپایدار قرار گرفته‌اند.

دوم- مناطق شهری: شهرهای استان نیز به تبع مسایل توپوگرافی خود، دارای خطراتی هستند که بارزترین آنها را می‌توان در گستردگی بافت فرسوده شهری و نیز ناپایداری سازه‌های مسکونی و حتی عمومی و دولتی دانست.

متأسفانه در کنار عدم استحکام بسیاری از بناهای مسکونی در مناطق شهری در استان، شاهد ناپایداری برخی از ساختمان‌های عمومی، اداری و سیاسی این شهرها نیز می‌باشیم که در صورت بروز زمین لرزه شدید، سازمان‌های عمومی و دولتی را برای خدمت‌رسانی با مشکل اساسی روبرو خواهد ساخت.

گچساران و بحران زلزله

زمین لرزه شدید در شهرستان گچساران علاوه بر خسارات احتمالی مشابه دیگر نقاط استان، دارای جلوه‌های خاص خود نیز خواهد بود.

جلوه‌هایی که شدت خسارات را چندین برابر دیگر نقاط استان خواهد نمود:

یکم- بافت شهری: بافت فرسوده شهری گچساران که بخش گسترده‌ای از شهر گچساران را به خود اختصاص داده است را می‌توان یکی از عوامل تشدید خسارات زلزله در گچساران قلمداد نمود.
بافت فرسوده که دارای مؤلفه‌هایی مانند: عدم استحکام سازه‌ها، عدم وجود راه‌های دسترسی مناسب، قرار گیری مناطق مسکونی در دامنه کوه، فشردگی بافت مسکونی و … می‌باشد، موجب افزایش خسارات و به خصوص کاهش توانایی کمک‌رسانی به شهروندان در زمان زلزله خواهد شد.

دوم- صنعت نفت گچساران:

با توجه به فرسودگی و عمر بسیار زیاد بسیاری از تأسیسات و تجهیزات صنعت نفت در اطراف شهرستان گچساران، وقوع یک زلزله شدید می‌تواند خسارات بسیار شدید و کم سابقه‌ای به گچساران وارد نماید و یک بحران ملی را موجب گردد. بحرانی که شاید نمونه‌های کوچک آن را بتوان در حوادث انفجار چاه ۱۴۷ رگ سفید و ترکیدگی و آتش‌سوزی خط لوله انتقال نفت صادراتی گچساران مشاهده نمود.

فرسودگی صنعت نفت که در سراسر مناطق نفت‌خیز نیز وجود دارد، در حالت عادی و بدون وقوع زلزله‌های بزرگ نیز زندگی و بلکه هستی شهروندان این مناطق را با بحران‌های بسیاری همراه ساخته است.

بحران فرسودگی و آلودگی صنعت نفت

با توجه به قدیمی و بلکه عتیقه بودن بسیاری از تجهیزات و بلکه خود صنعت نفت ایران، میزان آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های صنعت نفت را می‌توان بسیار بیشتر از آلودگی صنعت نفت در جهان و حتی کشورهای همسایه دانست.

آتش زدن گازهای همراه نفت، عدم دفع مناسب زایدات همراه نفت، انفجارهای متعدد در خطوط لوله انتقال نفت و گاز، انفجار در پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها و …. را می‌توان ازجمله علل افزایش آلودگی مناطق نفت‌خیز ایران و به خصوص مناطق نفت‌خیز جنوب و گچساران برشمرد.

بخش عمده‌ای از آلودگی شدید ناشی از آتش زدن گازهای همراه نفت در مناطق نفت‌خیز جنوب که به گفته مدیرعامل شرکت مناطق نفت‌خیز جنوب در سال ۱۳۹۵، روزانه ۷۰۷ میلیون فوت مکعب می‌شود به حوزه شرکت نفت و گاز گچساران اختصاص دارد که روزانه بالغ بر ۲۱۹ میلیون فوت مکعب گاز همراه نفت در آن سوزانده می‌شود.

با توجه به سخنان مدیرعامل شرکت مناطق نفت‌خیز جنوب، ۳۱ درصد از کل آلودگی گازهای فلر به شرکت نفت و گاز گچساران تعلق دارد.

از سوی دیگر به علت فرسودگی تجهیزات صنعت نفت گچساران و به خصوص خطوط انتقال نفت و گاز، یک زلزله شدید می‌توان تمام صنعت نفت گچساران و به خصوص خطوط لوله را با شکستگی و انفجارهای متعدد و شدیدی همراه سازد.

نباید فراموش نمود که زلزله‌ای بزرگ در استان‌های خوزستان و حتی بوشهر نیز می‌تواند موجب شکستگی و انفجارهای متعدد در حوزه جغرافیایی شرکت نفت و گاز گچساران و حتی شهرستان گچساران نیز گردد.

وضعیت بسیار حساس در خاموش نمودن چاه شماره ۱۴۷ رگ سفید بعد از نزدیک به ۶۰ روز و برخی خبرهای دیگر که از شکستگی خطوط لوله نفت و گاز حکایت دارند را باید یک وضعیت هشدار و نوعی مانور و آزمایش در مواجهه با وضعیت زلزله بزرگ در منطقه و احتمال انفجار ده‌ها چاه نفت و دیگر تأسیسات نفت و گاز شرکت نفت و گاز گچساران قلمداد نمود که با توجه به امکانات و مدیریت کنونی، در زمان خاموش نمودن و رفع مشکلات آنها باید همه مناطق اطراف و حتی شهر گچساران نیز تخلیه گردد!

به هرحال زلزله‌های بزرگ و متعدد دو ماه اخیر در سراسر ایران و از سوی دیگر ادامه آتش‌‌سوزی چاه ۱۴۷ رگ سفید، نشان می‌دهند که وقوع یک زلزله بزرگ در استان ما و حتی شهرستان گچساران و شهرهای همجوار از استان‌های دیگر نیز می‌تواند به یک بحران بزرگ زیست محیطی برای گچساران تبدیل گردد.

بهترین سیاست برای مواجهه با زلزله بزرگ احتمالی در حوزه وسیع شرکت نفت و گاز گچساران را می‌توان همان توصیه سیاستی ” پیشگیری بهتر از درمان است” دانست که راهکار آن نیز نوسازی و بازسازی تمامی تأسیسات قدیمی و فرسوده صنعت نفت گچساران می‌باشد.

اکنون که زمان بررسی بودجه سال ۱۳۹۷ در مجلس شورای اسلامی است، لازم است تا اعتبارات لازم برای بازسازی و نوسازی بخشی از تأسیسات صنعت نفت مناطق نفت‌خیز جنوب و به خصوص گچساران از سوی نمایندگان استان‌های نفت‌خیز جنوب و به خصوص جناب آقای دکتر تاج‌گردون رئیس کمیسیون برنامه و بودجه و کمیسیون تلفیق بودجه۱۳۹۷، مورد توجه قرار گیرد.

همان‌گونه که طرح بازسازی بافت فرسوده گچساران علیرغم تلاش‌های چند ساله اخیر با کندی در حال اجرا بوده و می تواند میزان خسارات ناشی از زلزله در شهر گچساران را کاهش دهد، تخصیص بودجه و اجرای سیاست پیشگیرانه بازسازی و نوسازی صنعت نفت نیز یک پروسه طولانی و زمانبر می‌باشد که باید از هم‌اکنون طراحی و پیگیری گردد.