محمد قاضی نیا،مدرس دانشگاه در تحلیلی درخصوص بودجه ۱۴۰۰نوشت:بودجه سال ۱۴۰۰ بدون حضور ریاست جمهور به مجلس ارائه شد که در ادامه به نکاتی در خصوص بودجه ۱۴۰۰ خواهم پرداخت.

بررسی آماری در خصوص کلیات بودجه ۱۴۰۰ در مقایسه با بودجه ۹۹:

*کل منابع و مصارف در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۹۹ حدود ۴۳ درصد تغییر داشته است. (در واقع درآمد کمتر و خرج هم کمتر می‌شود).

*منابع و مصارف بودجه عمومی دولت در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۹۹ حدود ۹۴ درصد تغییر داشته است (یعنی در بودجه عمومی که مربوط به مجموع منابع عمومی و اختصاصی هست ۹۴ درصد تغییر وجود داشته و دخل و خرج کمتر شده است).

* بودجه شرکت‌های دولتی یا وابسته به دولت نیز ۲۲ درصد افزایش داشته است.

  در خصوص بودجه عمومی دولت:

* درآمد سال ۱۴۰۰ نسبت به ۹۹ رشدی ۱۰ درصدی در نظر گرفته شده که با توجه به رکود در بازار به دلیل بیماری کرونا و امکان عدم  فروش قابل توجه نفت و همچنین کاهش قیمت نفت امکان کسب این درآمد رو به افول میل می‌کند. از طرفی هزینه‌ها نیز در سال ۱۴۰۰ نسبت به ۹۹ حدود ۴۶٫۱ درصد افزایش داشته که با توجه به درآمدی که تحت الشعاع تحریم ک وضعیت موجود است هزینه کرد دولت نیز اثرپذیر خواهد شد.

*واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای همان فروش نفت و فرآورده‌های نفتی می‌باشد که در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۹۹ حدود ۱۰۹ درصد بیشتر برآورد شده است،از طرفی تملک دارایی‌های سرمایه‌ای (طرح‌های عمرانی در حوزه‌های نفت و …) نیز ۱۸٫۲ درصد افزایش یافته که براساس درآمد پایین نفتی بخش اعظمی از درآمد نفتی را به خود اختصاص می‌دهد.

استفاده از تسهیلات خارجی

* واگذاری داریی های مالی که همان دریافت وام، استفاده از تسهیلات خارجی، استفاده از موجودی ذخیره ارزی، فروش اوراق مشارکت و وصولی حاصل از واگذاری شرکت‌ها است در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۹۹ حدود ۷۰٫۹ درصد رشد داشته است یعنی دولت اقدام به گرفتن وام و درخواست کمک باز هم مثل ۹۹ از سایر کشورها نموده است.از طرفی تملک دارایی‌های مالی که همان تعهدات مالی (بازپرداخت وام‌ها و اوراق مشارکت) می‌باشد در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۹۹ حدود ۱۱۳٫۴ درصد رشد داشته است.

* جمع بودجه عمومی دولت شامل درآمد، واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای و واگذاری دارایی‌های مالی در سال ۱۴۰۰نسبت به سال ۹۹ در حدود ۴۳٫۱  درصد رشد پیش بینی شده است.از طرفی جمع مصارف عمومی شامل هزینه‌ها، تملک دارایی‌های سرمایه‌ای و تملک دارایی‌های مالی در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۹۹ در حدود ۶۲٫۹ درصد رشد داشته است.

درآمدهای اختصاصی دولت

* درآمدهای اختصاصی دولت در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۹۹ در حدود ۱۲٫۳ درصد رشد پیش بینی شده است،از طرفی از محل درآمدهای اختصاصی دولت هزینه‌ها در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸ حدود ۱۰ درصد رشد پیش بینی شده است

بررسی تراز عملیاتی بودجه کل کشور در سال ۱۴۰۰ حاکی از کاهش۳۶٫۱ درصدی نسبت به سال ۹۹ است.به نظر می رسد دولت تمرکز خود را روی درآمدهای فروش نفت، فروش اموال مازاد، بازار سرمایه در سال ۱۴۰۰ برای کسری بودجه قرار داد.

انتقاد فعالین اقتصادی

هر چند این موضوع با انتقاد فعالین اقتصادی همراه بود که پیش بینی فروش ۲٫۳ میلیون بشکه ای نفت با توجه به اینکه در سال ۹۹ حدود ۷۸ درصد آن محقق نشد نمی تواند منبع درآمد قابل اعتمادی برای سال ۱۴۰۰ باشد و در زمان رکود اقتصادی راه های دیگر از جمله اصلاح و نظارت ساختار مالیاتی لحاظ ‌شود.

 کنترل فرارهای مالیاتی

در صورتیکه فرارهای مالیاتی کنترل و پیگیری شوند بخش قابل توجهی از پیش بینی‌ها در بودجه محقق می‌شود. در نتیجه به نظر می‌رسد در ساختار بودجه‌ای که هر ساله بعنوان لایحه از طرف دولت نوشته و به مجلس جهت بررسی و تصویب ارائه می‌شود پیش بینی‌های مناسب‌تری به جز افزایش نقدینگی، پیش بینی غیر واقعی فروش نفت، برداشت از صندوق توسعه ملی و تبدیل دلار به ریال که افزایش تورم مجدد را در پی داشته و دارد در خصوص کسری بودجه در این سال‌ها صورت نمی‌پذیرد و نیاز به اصلاح کامل و ریشه ای ساختار بودجه و نظارت بیش از پیش احساس می شود، چراکه این مدل بودجه ریزی سنتی در کشورهای جهان منسوخ شده و رانت زا نیز می باشد.

در سال های ۹۸ و ۹۹ با وجود هشدارهای کارشناسان و مراکز پژوهشی ، مجلس دهم حاضر به اصلاح چشمگیر لوایح بودجه نشد. در نتیجه هم سال ۹۸ و هم سال ۹۹ حدود یک سوم منابع بودجه محقق نشد. دولت برای جبران کسری بودجه سراغ اوراق قرضه و بازار سرمایه رفت و همچنین با مجوز شورای قوا بخشی از کسری بودجه از منابع صندوق توسعه ملی و انتشار اوراق مالی مازاد جبران شد.

عدم ساماندهی مناسب به ساختار مالیاتی

کسری بودجه ناشی از پیش بینی غیر واقعی درآمدهای نفتی، درآمدهای ناشی از فروش اموال مازاد و عدم ساماندهی مناسب به ساختار مالیاتی بوده است.

دولت برای سال ۱۴۰۰ یک بودجه صوری که غیر قابل اجرا می باشد را در نظر گرفته است. براساس پیش نویس لایحه بودجه ۲۰۵  میلیارد تومان از محل اوراق پیش فروش نفت پیش بینی شده است، این در حالیست که چند ماه قبل، پیشنهاد انتشار این اوراق در شورای سران قوا رد شد.

پر هزینه ترین راه تامین کسری بودجه

بنابراین این شیوه پر هزینه ترین راه تامین کسری بودجه است. در حالی رقم درآمدهای نفتی در بودجه ۱۴۰۰ نسبت به سال ۹۹  حدود ۲۵۰ درصد رشد داشته است که امسال کمتر از ۲۰ درصد درآمدهای پیش بینی شده محقق شده است. در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰ آمده است که ۱۹۹ هزار میلیارد تومان از محل فروش نفت تامین شود(حدود ۲٫۳ میلیون بشکه نفت)، این رقم در قانون بودجه سال ۹۹  حدود ۵۷ هزار میلیارد تومان برآورد شده بود که طبق گزارش خزانه داری کشور در خوشبینانه ترین حالت تا پایان سال ۹۹ حدود ۱۲ هزارمیلیارد تومان فروش نفت داشته باشیم.

همچنین سازمان برنامه و بودجه مجددا ۵۰ هزار میلیارد تومان درآمد از محل فروش اموال مازاد در سال ۱۴۰۰ پیش بینی کرده است، این در حالیست که در بودجه ۹۹ حدود ۴۸۸ میلیارد تومان از ۵۰ هزارمیلیارد تومانی از محل فروش اموال  محقق شد.(یعنی کمتر از ۲ درصد).

دست دولت در جیب اهالی بورس

افزایش حدود بیش از  ۶۵ تا ۷۰ درصدی درآمد فروش سهام هم یعنی اهالی بورس همچنان مراقب دست دولت در جیب خود باشند!،بودجه شرکت های دولتی دو برابر بودجه عمومی دولت و بیش از ۱۵۰۰ هزار میلیارد تومان است، اما درآمدی که این شرکت ها برای دولت دارند در حدود ۲۵ هزارمیلیارد تومان و بین ۷۰ تا ۸۰ هزارمیلیارد تومان بدهی برای دولت دارند.در نتیجه کسری بودجه سال ۱۴۰۰ حداق حدود ۱۵۰ تا ۲۵۰ هزار میلیارد تومان تخمین زده می شود.

 اما خطاب به تاجگردون 

بودجه ریزی سالانه که پیش بینی ها در آن اکثرا صوری و متاسفانه غیر قابل اجرا بودند فضای رانت برای افرادی از دولت و مجلس را فراهم می آورد که خسارت های کلان به کشور وارد کرده اند وهم اکنون نه تنها باید ساختار بودجه ریشه ای اصلاح شود، بلکه باید عاملین و مسببین وضعیت موجود در بودجه بندی های این سالها مورد ماخذه قرار گیرند.تیمی که بخشی از آن از کمیسیون بودجه مجلس بوده و بخشی از آن در سازمان برنامه و بودجه قرار داشته و متولیان امور هم آقایان نوبخت و تاجگردون بوده اند.

 فرار رو به جلو

حال آقای تاجگردون به جای ربط دادن پدربزرگ خودت و ظریف به بهاییت و غیره که همگی برای فرافکنی و فرار رو به جلو بوده اند، پاسخ دهید چرا شما هم رکاب با دولتی هایی که در مقیاس وسیع حیف و میل کردند، بودید؟ در باب این حیف و میل ها در جریان امورات بودید یا متوجه نمی شدید ؟.

شاید به خاطر دوستتان آقای نوبخت و شرکت های آشکار شده روزه سکوت گرفتید و دیگ نذری بار می گذاشتید که بخیر بگذرد! فضا را خوب دیده اید و لقمه را چرب که فکر قبضه کردن کمیسیون بودجه حالا که خودتان اخراج شدید برادرتان را در نظرگرفتید و برای آن جایگاه خواب ندارید.

بودجه ریزی سنتی_رانتی 

چون می دانید بودجه ریزی سنتی رانتی راه خوبی برای نفوذ در نهادها و گرفتن امتیاز و مهره چینی های ماشین امضایی یا حلقه به گوش است. اما فکر نمی کردید روزی اینگونه رفتارهای بازیگرانه و چند چهره بین احزاب و گروه ها برملا شوند و طی این چند دوره تنها فردی باشید که از مجلس به خاطر سواستفاده از جایگاه خود اخراج شوید.

رانت، فساد و عدم شفافیت

بنابراین ،این نوع بودجه ریزی نتیجه نگاه کسانی است که به جای نگاه علمی، دلسوزانه، واقع بینانه، و مبتنی بر شفافیت و نظرات کارشناسان و صاحب نظران همراه با نظارت آگاهانه،  فقط سالهاست ژست علمی و روشنفکری به خود گرفته و در رسانه ها خود را امیران اقتصاد و دیگران را نابلد و متحجر نامیده ولی در واقع بیشتر بدنبال رانت، فساد و عدم شفافیت هستند و مثلا بیشترین وقت خود را در زمان بررسی و تصویب لایحه بودجه صرف قیر مجانی می  کنند تا بستر رانت و فساد را قانونی کرده و با ثروت اندوزی فوق تصور، هزینه های تبلیغاتی، بریز و بپاش خود را تامین و مملکت را به جهنمی که تلویحا وعده اش را داده اند تبدیل کنند